Paszkowski Józef Piotr Mirosław (1892–1944), rzeźbiarz, pedagog. Ur. 2 VII w Płocku, był synem Rafała, płockiego handlowca i importera win, oraz Haliny Cecylii z Kowalkowskich. Ojciec P-ego zmarł w r. 1896, a matka poślubiła wkrótce swego dalekiego kuzyna Józefa Prus-Cygańskiego (brata Marii, matki malarza Tadeusza Pruszkowskiego). P. początkowo kształcił się w gimnazjum w Płocku, gdzie brał udział w strajku szkolnym. W tym czasie ojczym jego sprzedał swój niewielki majątek w ziemi łęczyckiej i wydzierżawił duży folwark Kamień pod Częstochową, gdzie przeniosła się cała rodzina. P. ukończył więc naukę w gimnazjum w Częstochowie. Od dzieciństwa wykazywał zainteresowanie i uzdolnienia rzeźbiarskie. Ojczym P-ego był jednak przeciwny artystycznej edukacji chłopca. Były na tym tle jakieś konflikty, być może P. uciekł z domu ojczyma. Nie wiadomo też, czy dostawał w czasie studiów jakąś pomoc z domu. W każdym razie zachowane zaświadczenie z r. 1916 – informuje, że w l. 1910–14 kształcił się w warszawskiej Szkole Sztuk Pięknych pod kierunkiem Tadeusza Breyera. Samodzielną pracę artystyczną rozpoczął jeszcze w czasie studiów, na co wskazuje znajdujące się w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie popiersie męskie datowane 1910. Po wybuchu wojny P. musiał przerwać naukę, ponieważ ojczym wymagał pomocy w gospodarstwie. Dlatego dopiero w r. 1916/17 kończył wykształcenie rzeźbiarskie w pracowni Edwarda Wittiga. W r. 1914 podczas prac nad restauracją kościoła w Radomsku poznał malarkę Janinę z Bobińskich Brzezińską, którą, po unieważnieniu jej pierwszego małżeństwa, poślubił w r. 1918. Po ślubie zamieszkali oboje w Częstochowie, gdzie P. udzielał lekcji rysunku w Gimnazjum Realnym Św. Józefa. W r. 1918 należał też do Polskiej Organizacji Wojskowej (POW) Oddział Częstochowa i brał tam udział w rozbrajaniu Niemców.
W r. 1920 P. wstąpił do WP, zaraził się tyfusem, z którego wywiązały się komplikacje płucne, tak że został zwolniony z wojska z mocno osłabionym zdrowiem. Wówczas przeniósł się z rodziną do Zakopanego. Zamieszkał tam w willi «Beringerówka». Pracował jako nauczyciel rysunków w gimnazjum państwowym oraz w Szkole Zawodowej im. generała Hallera, prócz tego prowadził wraz z żoną wytwórnię zabawek ludowych, w której robił drewniane zabawki ruchome. W końcu 1923 r., na zaproszenie ojca żony Jana Bobińskiego, który posiadał duże mieszkanie przy ul. Szczyglej, P. wraz z rodziną przeniósł się do Warszawy. Dłuższy pobyt okazał się jednak niemożliwy, nadto klimat bardzo szkodził jego zdrowiu. Wyjechał więc w góry, gdzie przyszedł do siebie, był jednak zawsze słabego zdrowia i to było powodem, że nie mógł objąć etatu w szkolnictwie – był tylko nauczycielem kontraktowym. W r. 1927 przysłał z Zakopanego do Warszawy prośbę o rozwód. Po rozejściu się z pierwszą żoną poślubił Julię Abgarowicz, z którą mieszkał początkowo w Zakopanem, a od r. 1932 do śmierci w Krakowie. Od r. 1934 prowadził w Krakowie wytwórnię drobnych przedmiotów inkrustowanych w drewnie.
P. uprawiał rzeźbę, głównie w drewnie, oraz malarstwo (pastele) i rysunek sangwiną. Najbardziej pociągała go rzeźba portretowa. Pierwsze prace artysty kształtowały się jeszcze pod wpływem symbolizmu i modernizmu, na co wskazują zachowane, bardzo dobre technicznie i pełne ekspresji maski polichromowane (gips lub drewno). Późniejsze rzeźby P-ego uległy uproszczeniu, a nawet pewnej klasycystyczej stylizacji. W latach trzydziestych P. zajmował się także malarstwem pastelowym (np. portret żony, wystawiony w r. 1934 w Tow. Przyjaciół Sztuk Pięknych) i rysunkiem sangwiną. Brał udział w wystawach Tow. Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie, dorocznej wystawie obrazów, rzeźb, grafiki i sztuki stosowanej zorganizowanej przez Tow. Sztuka Podhalańska w Zakopanem (1922), Powszechnej Wystawie Krajowej w Poznaniu (1929), wystawach bieżących Tow. Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie we wrześniu i listopadzie 1932 oraz we wrześniu i listopadzie 1934 (portret pastelowy żony Julii) i w czerwcu 1939. We wrześniu 1939 zgłosił się na ochotnika do 20. p. piechoty, nabawił się zapalenia płuc i został odstawiony do szpitala powiatowego w Zamościu. Po powrocie do Krakowa nie odzyskał już zdrowia. Zadawniona choroba płuc wzmogła się jeszcze na skutek złych warunków życiowych w czasie wojny i eksmitowania przez wojsko niemieckie z mieszkania zimą 1941. Zmarł 3 II 1944 w Krakowie, pochowany został na cmentarzu Rakowickim.
Z małżeństwa z Janiną z Bobińskich (zob.) P. pozostawił syna Lecha. Drugie małżeństwo P-ego było bezdzietne.
Prace P-ego znajdują się w Muzeum Narodowym w Krakowie, w Muzeum Narodowym we Wrocławiu, w galerii Akad. Sztuk Pięknych w Krakowie, w Muzeum Mazowieckim w Płocku – i w zbiorach prywatnych, m. in. wdowy Julii Paszkowskiej w Krakowie i u syna Lecha Paszkowskiego w Melbourne (Australia).
Autoportret z r. 1929 (pastel) u Julii Paszkowskiej w Kr.; Portret artysty (olej) ok. 1918 przez Janinę Bobińską-Paszkowską u Jana Kuleja w W., kopia u Lecha Paszkowskiego w Australii; – Katalog Działu Sztuki Powszechnej Wystawy Krajowej, P. 1929 s. 124; – Piwocki, Hist. Akad. Sztuk Pięknych w W.; Pol. życie artyst. w l. 1915–39; Zaczyński A., Wspomnienie o J. P-im, „Gaz. Krak.” 1974 nr 85; – Sprawozdanie Tow. Zachęty Sztuk Pięknych za r. 1925 s. 52; toż za r. 1926 s. 66; toż za r. 1927 s. 73; toż za r. 1928 s. 72; toż za r. 1929 s. 74; toż za r. 1930 s. 68; toż za r. 1931 s. 44; toż za r. 1932 s. 42; toż za r. 1933 s. 48; toż za r. 1934 s. 47; toż za r. 1935 s. 48; toż za r. 1936 s. 52; toż za r. 1937 s. 58; toż za r. 1938 s. 51; – „Sztuki Piękne” 1934 s. 426; – IS PAN: Mater. Słown. Artystów Pol.; Urząd Stanu Cywilnego w Płocku: Metryka urodzenia P-ego 1892 No 238; – Zaświadczenie Państw. Gimn. Realnego w Zakopanem z 28 VI 1923 oraz Szkoły Sztuk Pięknych w W. z 16 III 1916 (oryginały w posiadaniu Lecha Paszkowskiego); – Informacje od Lecha Paszkowskiego w Melbourne (Australia) oraz od Julii Paszkowskiej w Kr.
Maria Zakrzewska